日本 WWW.JAPONIA.XMC.PL

本 Kobieta – Samuraj jej panem

Epoka samurajów, wojowników wyznających idee Konfucjusza, charakteryzuje się swoistym stosunkiem mężczyzn do kobiet. Samuraj bowiem odnosił się do kobiet z pewną pogardą. Według konfucjańskiej moralności kobieta miała się bez reszty poświęcić teściom, dzieciom i mężowi, to znaczy wyrzec się w ogóle osobistego życia. Tak działo się w rodzinach samurajskich wysokiego szczebla, gdzie zamężna kobieta winna była tylko prowadzić dom męża, co prawda przy pomocy licznej służby. W epoce samurajów i feudalizmu rodzina japońska w swojej organizacji nie różniła się zasadniczo od rodziny z okresu Heian (koniec VIII – XII w.). Prawdziwa rodzina, wbrew teorii o pięciu stopniach pokrewieństwa, składała się z osób żyjących pod jednym dachem: byli to krewni ze strony ojca w linii wstępnej prostej, żona i dzieci. Ta jednostka rodzinna, stanowiąc dzięki wspólnemu domowi zwartą całość, miała własne bóstwa. Były one albo w postaci talizmanu pochodzącego ze świątyni shintō albo buddyjskiego obrazka. Władzę w domu sprawował zwykle ojciec rodziny: władza ta miała się stać w warstwie samurajów, począwszy od wieku XIV, absolutna. Wśród ludu, chociaż teoretycznie rządził ojciec, matka zachowywała decydujący głos we wszystkich sprawach dotyczących dobra rodziny, była współtowarzyszką i chętnie wysłuchiwaną doradczynią, bez której nie podjęto żadnego ważniejszego postanowienia. Natomiast w domach buke (rody samurajskie) ojciec rodziny decydował niemal we wszystkich przypadkach, i w okresie Muromachi (XIV – XVI w.) bardzo często nie zasięgał już opinii małżonki. On również udzielał członkom rodziny zezwolenia na przyjęcie jakiegoś urzędu, ponieważ odpowiedzialny był przed suwerenem za wszystkich krewnych, nad którymi sprawował opiekę. Ten, kto dziedziczył ojcowskie imię i dobytek, winien był dbać o potrzeby braci i sióstr, którzy w ten sposób byli od jego zależni, jako że prawo starszeństwa stało się w klasie samurajów absolutnie obowiązujące począwszy od XIII wieku.nW epoce samurajskiej warunki życia kobiety japońskiej były bardzo różne w zależności od klasy społecznej i czasu. Przypuszcza się, że w kręgach arystokracji w życiu ich, podobnie jak w poprzednich okresach, dominowała nuda: większość opowieści i pamiętników, jakie w tym czasie pisywały kobiety, mówiły o poczuciu sytej pustki. Joüon des Longrais pisze: „uczucia kobiety nie wykraczały prawdopodobnie poza uległość wobec tego, co musiało się stać, bo zapisane było od początku czasów w księdze przeznaczenia. Gdy los zsyłał dobro, musiało ono być nietrwałe, gdyż na świecie wszystko przemija, nieszczęścia zaś były karą za popełnione grzechy. Na myśl im nie przychodziło, by przeciwstawić się nieuniknionemu losowi. W tej bierności nie było tchórzostwa ani głupoty; kobieta bardzo trafnie przeprowadzała bilans swoich sukcesów i niepowodzeń. Uważa się, że jest to pogląd słuszny lecz tylko w odniesieniu do kobiet w warstwach arystokratycznych, a w innych kręgach społecznych rzecz ta miała się inaczej. W rodzinach samurajskich, stojących wyżej w hierarchii społecznej, a podobnie i w rodzinach zwykłych bushi, kobieta, choć nie sprawowała władzy absolutnej, zajmowała w rodzinie istotne miejsce. W Japonii od wieków duszą domu było irori (palenisko), gdzie utrzymywano ogień, uważany za rodzaj domowego słońca. Irori gromadziło co wieczór na posiłki i pogawędki wszystkich członków grupy rodzinnej.

W epoce samurajskiej miejsce irori zaczął zajmować hibachi (przenośny, porcelanowy piecyk). Hibachi spowodował niejako rozluźnienie więzów rodzinnych, poprzez możliwość podzielenia paleniska na mniejsze. Japońska żona samuraja rządziła sprawami pieniężnymi i czuwała nad żeńską częścią służby, wychowywała synów i córki. Zajmowała się kuchnią i szyciem odzieży dla wszystkich domowników. Jest też rzeczą prawdopodobną, że miała dostęp do kura (drewniane spichrze ze ścianami oblepionymi gliną, chroniącą przed pożarami). I – co ważne – wpajała potomkom swym ducha jej klasy, pogardę śmierci, posłuszeństwo wobec seniora a także podstawowe zasady buddyzmu i filozofii konfucjańskiej. Można jednak sądzić, że los małżonek zwykłych bushi był nie do pozazdroszczenia; mąż najczęściej przebywał poza domem: wojował albo służył seniorowi. Żony wojowników okresu samurajów nie były ani wytworne ani wykształcone; nie celowały w subtelnościach i dość pobieżnie znały klasyków chińskich, nie gardziły natomiast komponowaniem wierszy w języku yamato („czysty” język japoński), i te, które pochodziły z wybitniejszych rodzin, wrażliwe były na różnorodne formy sztuki. Kroniki wojenne z tamtych czasów opowiadają o czynach wojennych żon samurajów, które w obronie swoich domów chwytały za halabardę, strzelały z łuków, a nawet (o zgrozo!) szły z mężami na wojnę. Zwraca się jednak uwagę na fakt, że nie zatracały kobiety wdzięku; a podkreśla się ich ofiarność godną podziwu. Kobiety japońskie z niższych warstw nader rzadko a nawet wcale nie umiały pisać i czytać, stąd wiersze i opowiadania z epoki samurajów należą do autorstwa arystokracji i kobiet z wyższej warstwy bushi. Niektóre kobiety z tych warstw mogły poszczycić się wyższym wykształceniem. Wśród ludu kobieta japońska zachowała bardzo mocną pozycję i często ona rządziła w domu. Jednakże, przykład jaki dawali bushi, zwłaszcza od XIV wieku, zaczął coraz mocniej oddziaływać na warstwy ludowe, gdzie kobiet stopniowo zaczęła traktować swój prestiż, przynajmniej na zewnątrz. W miarę jak coraz większej mocy nabierać zaczęło prawo starszeństwa i utwierdzała się władza ojcowska, pozycja żony stawała się drugorzędna, a wzmacniało się stanowisko matki ojca rodziny.