日本 WWW.JAPONIA.XMC.PL

本 Kobieta i jej „nowoczesna” rola i społeczny awans

Głębokim przemianom w sposobie myślenia, jakie powszechnie dokonały się wśród ludu w związku z przeobrażeniami systemu rządów i stale rosnącym wpływem Zachodu na warunki życia w Japonii u progu nowoczesności, towarzyszyły także liczne zmiany w także w stylu życia rodziny, charakteru małżeństwa i sytuacji kobiety japońskiej. Inne już stały się przedmioty zarówno najkonieczniejsze do życia, jak i błahe drobiazgi. Przesadnie podkreślano także śmieszność wszystkiego, co należało do „starej Japonii”, choć i stare i nowe obyczaje istniały obok siebie. Nagle i nieoczekiwanie zaczęto zachwycać się wszystkim, co przybywało z Europy i Ameryki, wprowadzając zamęt w ustalone poglądy. Tradycyjna rodzina japońska stopniowo się rozprzęgła, ustępując coraz częściej miejsc rodzinie typu zachodniego, nawet wtedy, gdy nie odbywało się to pod bezpośrednim wpływem idei europejskich. Tu wpływ był powierzchowny.

W istocie grupowa mentalność nie zanikła a zmieniła się jej zewnętrzna forma, i mąż, jedyne źródło dochodów, odtwarzał w swoim miejscu pracy „grupę” rodzinną wraz z jej stosunkami współzależności, grupę, która nie istniała już w założonej przez niego rodzinie. Japońska rodzina nowoczesna daje pierwszeństwo stosunkom rodzice-dzieci, to znaczy stosunkom między ojcem albo matką a ich dziećmi, zatem związkom natury uczuciowej, gdy tymczasem związki mąż-żona są znacznie luźniejsze. Nowoczesny mężczyzna reprezentuje „społeczny” element zewnętrzny, który jak zależny od grup zawodowych może bywać dosyć niestały, podczas gdy kobiet zamężna, reprezentująca dbałość o domowe ognisko i o przyszłość swoich dzieci, a także o spokojną starość rodziców, odgrywa znacznie ważniejszą rolę w grupie rodzinnej, złożonej prawie wyłącznie z dziadków, rodziców i rodzonych dzieci. U progu nowoczesności taka ograniczona rodzina staje się ekonomiczną jednostką konsumpcyjną a nowoczesna kobieta zamężna pozostaje ostoją rodziny, ale w tym przypadku wciela stare pojęcie szefa klanu, którym dawniej bywał zawsze mężczyzna, czy o samuraj, czy arystokrata.

Nowoczesna wieś także charakteryzowała się znacząca pozycją kobiet, bo oprócz prowadzenia gospodarstwa do nich należał też siew i sadzenie rozsady ryżu, czyszczenie i mielenie ziarna pszenicy i prosa. Obrządzały także zwierzęta domowe i uprawiały ogrody warzywne a podczas żniw pracowały razem z mężczyznami. Jeszcze dziś mówi się w Japonii, że na włosie kobiety wół pociągnie wóz. Czasem same prowadziły małe sklepiki, w których sprzedawały nadwyżki plonów. I tylko one trudniły się hodowlą jedwabników, w czym pomagały im córki. Kobiety odgrywały również bardzo ważną rolę w wioskach rybackich, gdyż ich mężowie często wyruszali nad morze, im powierzając zazwyczaj wszystkie sprawy. W wioskach, gdzie nurkami były kobiety, istniał swoisty matriarchat. One też przeważnie zajmowały się sprzedażą ryb. Podobnie rzecz się miała w miastach, gdzie niemal zawsze kobieta prowadziła sklep lub warsztat rzemieślniczy, pomagając mężowi w pracy. Kobieta z ludu była bardzo aktywna i wbrew wyobrażeniom szeroko rozpowszechnionym w Europie nie była ani nieśmiała, ani zahukana, nawet gdy skrupulatnie przestrzegała reguł etykiety, czego wymagało od niej społeczeństwo.

Ponadto wiele kobiet osiągało znaczne sukcesy w handlu, często okazując większą skłonność do ryzyka niż mężczyźni. Przykładem może stać się Kaifu Hana (1831 – 1917), która wynalazła pewien sposób tkania kreponu, zwany awashijira, i nie tylko sprzedawała go z powodzeniem w Japonii, lecz również eksportowała do Korei, Chin i do krajów południowo-wschodniej Azji. Kobiety japońskie, głównie wyraźne w handlu, w życiu publicznym zachowywały się nader skromnie. Prawie zawsze mężczyzna zbierał hołdy i powinszowania, i to on pokazywał się jako „pan”. Japońskie kobiety nie poczytywały sobie tego za ujmę i pogodnie trzymały się dawnego obyczaju, doskonale zdając sobie sprawę, że jest to jedynie zachowywanie pozorów, bo chodzi o to, by mąż „zachował twarz”; a prawdziwą głową domu, która decydowała w ostatniej instancji, zarządzała kasą i w rezultacie kierowała rodziną lub przedsiębiorstwem była ona. Nowoczesna kobieta, która wśród obcych wydawała się istotą bardzo łagodną, potulną i miłą w świecie, w domu nieraz okazywała się samowolną i chciwą władzy.

Typ kobiety japońskiej, który występował na wsi i w klasie średniej, przetrwał niezmieniony do dzisiaj. Kobiety japońskie, które ciężko pracowały, od niepamiętnych czasów odznaczały się silnym charakterem i zazwyczaj wykazywały większą skłonność do zajmowania się sprawami praktycznymi niż do umysłowych dociekań. Nie oznacza to jednak wcale, że brakło im zdolności do nauki i refleksji, poetek i pisarek w Japonii w owym czasie było sporo, jak Kinnō Bāsan (1811 – 1894), która zdobyła rozgłos swoimi utworami poetyckimi, albo Wakae Nioko (1835 – 1881), która była nauczycielką cesarzowej Shōken. Tylko, bądź prawie tylko, kobiety z warstw wyższych, które miały dużo wolnego czasu oraz te, które uprawiały wolne zawody albo były mniszkami, mogły pozwolić sobie na zawansowane studia i oddawać się pracy twórczej. Nim zaczęto otwierać szkoły w całym kraju, kobiety wiejskie, a i te z uboższych warstw miejskich, rzadko umiały pisać i czytać.

Wszystkie wykształcone kobiety u progu nowoczesności należały do klasy najwyższej albo były buddyjskimi mniszkami przy klasztorach. Kiedy począwszy od 1872 roku pozwolono kobietom chodzić do szkoły podstawowej, mogły cieszyć się nadzieją, że córki ich będą lepiej wykształcone, gdyż zasadnicze kształcenie kobiet obejmowało przede wszystkim praktyczne, domowe zajęcia codzienne. Nieliczne tylko mężatki miały dość wolnego czasu, by uczęszczać regularnie do szkoły, a często też uczyły się pierwszych kroków w pisaniu i czytaniu od swoich córek. Dostęp do szkół nie zachęcił wielu japońskich dziewcząt do nauki, przynajmniej z początku, i dopiero kiedy około 1890 rodzice zaczęli posyłać do szkoły wszystkie dziewczynki, spośród nich wszakże, po ukończeniu klas podstawowych, nieliczne tylko kontynuowały naukę. Nieliczne czasopisma kobiece zaczęły interesować się polityką, którą pisma nie zajmowały się, dostarczając natomiast czytelniczkom rozrywki. nOd 1905 roku dziewczęta zaczęły systematycznie uczęszczać do szkoły. Kobiety z arystokracji, które dysponowały dużą ilością wolnego czasu, zainteresowały się nauka dużo wcześniej, gdyż już od 1872 roku one pierwsze zaczęły posyłać swoje córki do szkół. Wiele dziewcząt uczyło się na tyle dobrze by móc kontynuować już naukę w szkołach średnich, lecz dopiero od 1901 roku mogły dostąpić do uniwersytetów.

Nowoczesne społeczeństwo japońskie chętnie przyznawało kobietom dostęp do kultury tradycyjnej, istniało bowiem przekonanie, że kształci je ona na doskonałe żony; zachodnia kultura, silniej skierowana ku wiedzy ścisłej, nie była im zabroniona, lecz zupełnie niedostępna. Systematyczną pracę w fabrykach kobiety podjęły około 1890, wcześniej dziewczęta pracowały w przędzalniach dorywczo lub sezonowo, zależnie od potrzeb, lecz nie były robotnicami wykwalifikowanymi. Od 1890 roku zaczęto organizować przędzalnie w sposób bardziej racjonalny, a że w przemyśle dawał się we znaki brak wykwalifikowanego personelu, zatrudniano coraz więcej kobiet, przede wszystkim w przędzeniach, gdzie stanowiły one ponad 90% załogi. Od tego czasu coraz częściej zaczęto kobietom przyznawać funkcje publiczne i administracyjne. Poza zawodami, do jakich mogły kandydować kobiety wykształcone, niewiele jednak było prac, które mogłyby wykonywać osoby bez wykształcenia. Aby wyraźniej nakreślić pozycję żony, kobiety w rodzinie zasadnym wydaje się przedstawienie stosunków układających się w Japonii między kobietą a mężczyzną z kręgów arystokratycznych i wysokiego stopnia samurajów oraz na przełomie XIX i XX wieku. Krótko mówiąc: będzie o miłościnnnn